Geçenlerde Ruhi Abi hobici olmak ve oyun oynamak gibi bir ayrımdan bahsetti. Biraz üstüne düşünüp üç beş makale bakındıktan sonra da “İyi FRP Nedir?” diye sorguladım ve bu, beni aşağıdaki yazıyı yazmaya itti. İyi FRP diye bir şey olabilir mi demeden önce elbette ilk olarak oyun ne, ona bakmak lazım.
Oyun insanlığın en eski alışkanlıklarından biridir. Çocuklar için bir öğrenme aracı, yetişkinler içinse hayatın ciddiyetinden bir kaçış yolu. Ama oyun bundan daha fazlasıdır. Oyun toplumsal yaşantımızın bir kesitini estetik bir biçimde tekrarladığımız bir etkinliktir. İnsan doğasında olan yaratma, hayal etme ve hikayelerle bağ kurma ihtiyacını oyunlar sayesinde doyururuz. Bu nedenle oyunlara sadece basit bir eğlence aracı gözüyle bakmak onların derinliğini ve kültürel önemini göz ardı etmek olur. Johan Huizinga’nın Homo Ludens kitabında belirttiği gibi, oyun yalnızca eğlenmek için yapılan bir eylem değildir; aynı zamanda insanın yaratıcı ve kültürel yönlerini ifade eden bir alan sunar. Oyun, gerçekliğin bir yansıması olmasına rağmen kendi içinde bağımsız kuralları ve estetik yapısıyla yeni bir dünyaya açılır.
Oyun, toplumsal yaşantının bir kesitini, estetik bir şekilde bir kurgu aracılığı ile tekrarlayan bir etkinliktir. Oyunlar bize hayatın belirli bir parçasını, örneğin çatışmayı, iş birliğini veya kişisel gelişimi, estetik bir deneyim olarak sunar. Bu estetik, kuralların getirdiği düzen ile hayal gücünün sınırsızlığı arasındaki dengeden doğar. Tetris de mi toplumsal dediğinizi duyar gibiyim. Evet. Bir kutuya farklı boyut ve şekillerdeki nesneleri alabileceği maksimum kapasiteye kadar doldurmaya çalışmak 3D tetris oynamaktır. Ama bunu yaparken estetik gözetmediğimizden bu bir oyun değil, iştir ve sıkıcıdır.
Şimdi yukarıdaki tanım üzerinden oyunların unsurlarını çıkarmaya çalışalım. İlk olarak toplumsal bir kesit olması veya Ludus: Oyunun kuralları ve yapısı. Ludus, oyunun düzenini ve çerçevesini ifade eder. Bir oyunun oynanabilir olması kuralları sayesinde mümkündür. Örneğin satrançta piyonların belirli bir şekilde hareket etmesi, bir futbol maçında ofsayt kuralı gibi. Kurallar ve düzenlilikler oyunun adil ve anlaşılır olmasını sağlar. Ancak kurallar sadece sınır çizmekle kalmaz, aynı zamanda oyuncuları bu sınırlar içinde yaratıcı çözümler üretmeye de teşvik eder. Toplumsal yaşamdan farklı olarak oyunun kurallarının daha net olmasını tercih ederiz. Zira toplumsal alandaki belirsizlikler veya gri alanlarda çoğu zaman bir kafa karışıklığı veya çatışmaya sebep olabilir. Aynı zamanda bu gri alanları hayatımız boyunca tecrübe ettiğimiz için onlara karşı daha hazırlıklıyızdır. Fakat oyunlarda bu çok tercih edilen bir özellik değildir.
Oyunun bir diğer önemli unsuru oyunun kurgusu, hikayesi veya anlatısıdır (narrative). Anlatı, oyunu anlamak ve içinde var olabilmek için oyundaki en etkili araçtır. Her oyunun mutlaka bir anlatısı vardır. Bir oyun sadece kurallar dizisi değil, aynı zamanda bir anlatıdır. Anlatı Ludus’u da belirler. Örneğin satrançta atın yapabildiği egzantrik L hareketi onun süvari olmasından ve savaş alanında beklenmedik sonuçlar yaratmasındandır. Bu bağlamda anlatı oyunun iki temel unsuru olan Ludus ile estetik arasındaki bağlantının kurulmasını da sağlar.
Oyunu sıkıcı bir taklitten öteye taşıyan son usuru ise estetiktir. Estetiğe dair çok fazla şey yazılmış çizilmiştir. Lakin ben burada oldukça kapsayıcı olduğunu düşündüğüm Kant’ın estetik anlayışına başvuracağım. Kant estetiği iki farklı bağlamda ele alır: İlki “Güzel” olarak özetleyebileceğimiz bir yaklaşımdır. İkincisi ise Kant’ın “Yüce” dediği görkeme ve haşmete işaret eden yanıdır. Kant Yüce’nin kaynağı olarak doğa olaylarını (yıldırımlar, tufanlar, hortumlar ve volkanlar vb) gösterir. Özellikle estetik konusunda Kant’a referans vermemin sebebi bu yüce kavrayışıdır. Karakterimizin tek atışta ejderha kesmesini istemek sadece bir tatmin meselesi değil, estetiğin yüce boyutuyla da alakalıdır. İçine estetik girdiği için oyun aynı zamanda bir sanat eseridir. Bu bağlamda güzel olan, oyunun kurallarının uyumu ve hikayesinin tutarlılığıdır. Yüce olan ise oyunun oyunculara sunduğu hayranlık uyandırıcı, sınırları zorlayan deneyimlerdir. Bir oyunun estetik başarısı güzel ile yüce arasında kurduğu dengede yatar.
Oyunun ne olduğuna ve unsurlarına baktıktan sonra (şekil olsun diye yazayım; oyunu yapıbozuma uğrattıktan sonra) esas meselemize dönüp şunu sorabiliriz: “İyi FRP nedir?” (İyi olan nedir diye sorduğumuzda kendimizi Sokrates’te buluyoruz. O yüzden iyi nedir diye sormuyorum. Kafanızdaki iyi neyse o. FRP’yi de bu yazıyı okuyan herkes biliyordur sanırım ona da tanım yok.)
FRP oyun dünyasının en yaratıcı ve en etkileyici biçimlerinden biridir. FRP oyun kavramını başka bir seviyeye taşır. Çünkü burada sadece kurallara bağlı kalmazsınız; aynı zamanda hikayeyi birlikte yaratır, karakterler üzerinden oyuna aktif bir şekilde katılırsınız. FRP oyunculara “hikayenin bir parçası olma” hissini sunar ve bu yönüyle diğer oyunlardan ayrılır. Bu bağlamda FRP sırasında kolektif bir hayal kurma sürecini oynarız.
İyi bir FRP yalnızca bir oyun değildir; aynı zamanda bir estetik deneyimdir. FRP’nin amacı oyunculara sadece eğlenceli bir zaman geçirtmek değil, aynı zamanda onlara estetik bir tatmin yaşatmaktır. Bu yüzden iyi bir FRP oyunu oyunculara yalnızca eğlenceli bir deneyim sunmaz; aynı zamanda onların estetik duygularını harekete geçirir. Kuralların düzeni, hikayenin derinliği ve yaratılan dünyanın büyüleyici estetiği, FRP’yi diğer oyun türlerinden ayırır. Sonuç olarak iyi bir FRP’nin amacı sadece eğlenmek değil, estetik bir şekilde eğlenmektir. Bu, güzel bir hikaye anlatımının, yaratıcı katılımın ve unutulmaz deneyimlerin birleşiminden doğar. Eğer bir FRP, oyuncularını hikayeye bağlayabiliyor ve onlara hem güzel hem de yüce bir deneyim sunabiliyorsa o oyun gerçekten “iyi” bir FRP’dir.
Peki iyi bir FRP için oyuncuların (bu arada oyun yöneticileri de oyuncudur) ne yapması gerekir? Bolca emek vermesi. Oyunun üç unsuruna ayrı ayrı zaman harcayıp araştırması, okuması, üzerine düşünmesi vs. gerekir. Oyunun yapısına (kurallar, süreklilik vs) hakim olmak, anlatıyı derinlemesine irdelemek ve estetik kaygılar güderek hareket etmek iyi bir FRP için şarttır.
Belki eğlenmek ciddi bir iş olmayabilir, fakat oyun oynamak da sadece eğlenmekten ibaret değildir.
-Yakup Cihat Güneş
Görsel: https://www.pcmag.com/news/your-next-role-playing-session-could-be-over-video